O tym, jakie poruszenie na całym świecie — i to nie tylko w środowiskach akademickich — wywołać może błąd w tłumaczeniu tekstu naukowego jednego słowa, miał okazję przekonać się Giovanni Virginio Schiaparelli. Włoski astronom w roku 1877 zaobserwował na Marsie „kanały” pochodzenia erozyjnego, z włoskiego „canali”. Profesjonalny tłumacz publikacji naukowych przełożył słowo błędnie jako angielskie „channels”. Przetłumaczony tekst zainicjował prace innego badacza, Percivala Lowela, który w 1895 roku w publikacji naukowej pt. Mars obwieścił całemu światu, że widoczne na powierzchni planety linie proste, to wytwór marsjańskiej cywilizacji.
Wieść rozniosła się lotem błyskawicy drogą ówczesnych mediów, budząc znaczne poruszenie oraz skrajne reakcje i emocje na całym świecie [1]. Taki mały błąd stworzył całą mitologię na temat życia na Marsie. Tłumacząc treści naukowe, nietrudno jest o podobne i gorsze wpadki językowe. Profesjonalne tłumaczenia naukowe to bez wątpienia jedno z najtrudniejszych wyzwań w zawodzie tłumacza. Dotyczą one wąskich, wysoce wyspecjalizowanych dziedzin, często nieznanych.
Tłumaczenia naukowe należą do grupy przekładów językowych o specjalistycznym charakterze. Z uwagi na to, iż artykuły naukowe to bardzo rygorystyczne, ścisłe treści ich przekład musi być rzetelny. Jak widzimy, tłumaczenia najczęściej dotyczą badań i obserwacji naukowych, książek, prac doktoranckich, magisterskich, licencjackich, recenzji, monografii.
Język ma ogromne znaczenie nie tylko dla pisarzy, ale dla całych narodów i państw. Wojny są w pewnym względzie błędami składni.
Co jest ważne przy tłumaczeniu artykułów naukowych na język polski
Prawie każdy z pracowników akademickich, wie, jak bardzo ważna jest poprawności językowa tłumaczonych treści naukowych. Świadczy ona o poziomie autora, bo to właśnie język świadczy o człowieku.
Poniżej przygotowaliśmy listę zasad, o których trzeba pamiętać, przekładając treści artykułów naukowych.
1. Jak robić tłumaczenia publikacji naukowych — gramatyka
- Dobór strony: W języku polskim zdecydowanie częściej używana jest strona czynna niż bierna. Lepiej więc stosować wyrazy typu „należy”, „warto” lub nieosobowe formy czasownika.
- Problem odmiany rodzaju: W miarę możliwości należy używać form uniwersalnych, stosując np. formy czasu teraźniejszego zamiast przeszłego (o ile nie zmienia to ogólnego sensu wypowiedzi). Pozwoli nam to uniknąć oboczności form w zależności od płci adresata tekstu. Przykład: Nie pamiętam tytułu książki zamiast Zapomniałem/Zapomniałam tytułu książki.
- Zgodność formy wyrażenia z dotyczącym go podmiotem: Stosując wyrażenia „za pomocą” i „przy pomocy” należy pamiętać o ważnej zasadzie — wyrażanie „za pomocą” zawsze odnosi się do przedmiotów, a wyrażenie „przy pomocy” odnosi się do ludzi.
2. Zapisywanie liczby a tłumaczenie tekstów naukowych
- Zapis liczbowy: liczby powyżej 5 cyfr zapisujemy ze spacją nierozłączną (Alt 0160 z klawiatury numerycznej) po tysiącach, milionach, miliardach itd.; z wyjątkiem użycia spacji nierozłącznej po pierwszej cyfrze liczby czterocyfrowej, jeśli występuje ona w tabeli razem z dłuższymi liczbami.
- Zapis ułamków dziesiętnych: j. polski – oznaczamy przecinkiem, kraje anglojęzyczne – kropką. Przykład: 20,5 cm, 102,64 kg itp. (wyjątek: numery wersji, np. wersja 1.2 [b4]).
- Zapis wartości procentowych: między liczbą i znakiem nie należy stawiać spacji: 100% (nie: 100%).
3. Zapisywanie jednostek a tłumaczenie tekstów naukowych
1. Zawsze w formie odmienionej: Przykład: 100 gramów (nie: 100 gram), 50 sekund, 40 woltów (nie: 40 wolt) itp.
2. Zapis złożeń z liczebnikami: błędnie: 20-sto lecie firmy, 30-sto metrowy budynek; prawidłowo: 20-lecie, 30-metrowy.
4. Zapisywanie dat a tłumaczenia artykułów naukowych
- Cyfrowo: wówczas albo wyłącznie cyfry arabskie, np.: 31.03.2006 r.
- W sposób mieszany: cyframi arabskimi dzień i rok, miesiąc cyfrą rzymską: 31 III 2006 r.
- Słownie: miesiąc zawsze w dopełniaczu, np. 31 marca 2006 r. (nie: 31 marzec!).
5. Zapisywanie symboli walut a tłumaczenia naukowe
Format używany w tekście jest z reguły kwestią wyboru, ale ważne jest, aby stosować go konsekwentnie. Jeśli decydujemy się na zapisanie jako złoty, euro, funt albo PLN, EUR, GBP pozostałe symbole walut należy zapisać w ten sam sposób. Wymagana jest konsekwencja.
6. Interpunkcja w przekładzie treści naukowych
1. Cytaty: Chcąc wyodrębnić w tekście cytat, zapisujemy go w cudzysłowie w następującej postaci: „[…]” (Alt+0132 otwierający, Alt+0148 zamykający), kropkę stawiamy dopiero za cudzysłowem zamykającym (zasada ta nie dotyczy wykrzyknika i znaku zapytania).
2. Rodzaje myślników: Znaku dywizu (- łącznika) i półpauzy (– [Alt+0150 z klawiatury numerycznej]), ewentualnie pauzy (— [Alt+0151 z klawiatury numerycznej]) należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem. Łącznik stosujemy w nazwiskach dwuczłonowych (Bachleda-Curuś), złożeniach (czarno-biały) nie wstawiając pomiędzy słowa spacji. Półpauzę stosujemy, jako znak relacji, czy wskazania ram (mistrz–uczeń, lata 1920–1922, rozdziały 2–5). Natomiast jako myślnika używamy znaku pauzy okolonego spacjami. Dialogi lub wypowiedzi w języku polskim oznaczamy za pomocą myślnika.
Przykład: — Dawno się nie widzieliśmy — powiedział Adam.
3. Kropkę pomija się po tytułach, nagłówkach, liczebnikach porządkowych oznaczających godzinę lub dzień miesiąca (w przypadku, gdy nazwa miesiąca zapisana jest słownie lub cyfrą rzymską).
Kto może przekładać treści naukowe?
Tłumacz-specjalista czy naukowiec-językowiec? Tłumacz, bo jest niemal niemożliwością być naukowcem specjalistą w więcej niż jednej dziedzinie i jednocześnie perfekcyjnie opanować język. Natomiast tłumacz naukowy, przy odpowiednim nakładzie pracy może opanować znacznie szerszy zakres tłumaczeń naukowych.
Jakie są cechy idealnego tłumacza naukowego?
Przede wszystkim doświadczeni tłumacze treści akademickich zachowuje stylistyczną zwięzłość, klarowność i 100% dosłowności. Nie znaczy to jednak, że tłumaczenia naukowe to wyłącznie tłumaczenia dotyczące języka angielskiego. Teksty naukowe mogą być przetłumaczone na język polski, angielski, niemiecki i każdy inny język nie ma miejsca na dwuznaczności. Jeden błąd w zapisie tłumacza naukowego treści z dziedziny matematyki, fizyki czy chemii może mieć fatalne konsekwencje dla osób, które korzystałyby z tłumaczenia tekstów naukowych. Bardzo dobrą zasadą przypadku wszelkich nieścisłości jest stosowanie komentarzy (nawiasów i przypisów).
Przed rozpoczęciem tłumaczenia artykułów, doświadczeni tłumacze naukowi powinni zapoznać się ze słownictwem z danej dziedzinie. Warto podzielić się z tłumaczem, z którym współpracujemy, innymi przekładami z podobnej tematyki. Bez gruntownej znajomości żargonu naukowego z danych dziedzin nauk dla tłumacza naukowego dużym wyzwaniem będzie swobodne operowanie językiem.
Nieodzowne jest opanowanie wiedzy z danego zagadnienia do stopnia, który pozwoli tłumaczowi naukowemu wyłapywać i poprawiać błędy. Zwykłe literówki, pominięcie znaku mogą mieć poważniejszy wymiar konsekwencji niż w jakichkolwiek innych przekładach.
Komu zlecić tłumaczenie artykułów naukowych?
Tłumacze naukowi korzystający z narzędzia CAT wykonują tłumaczenia tekstów naukowych w krótszym czasie, dodatkowo zachowując formatowanie tekstu. Jako biuro tłumaczeń, aby skrócić czas realizacji, przekazujemy tłumaczenie kilku tłumaczom. Następnie zlecenie jest weryfikowane przez do korektora, który ponownie sprawdza i uspójnia słownictwo. Tłumacze i korektorzy pracują na samym tekście, który jest wyciągnięty z pliku Word, dzięki czemu formatowanie w pliku końcowym jest w 100% zachowane.
Jak wycenić za darmo tłumaczenie naukowe
Wystarczy przesłać plik do wyceny za pomocą tej strony. W ciągu kilku godzin przygotujemy wycenę. Koszt może się różnić w zależności od poziomu trudności tekstu.
[1] Life on Mars http://www.bbc.com/culture/story/20150202-the-greatest-mistranslations-ever
